Αρχιτεκτονική της Σίφνου

Η κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική γνώρισε ίσως την καλύτερη της έκφραση στο όμορφο αυτό νησί του Αιγαίου, τη Σίφνο. Λευκά κυβόσχημα σπίτια υπάρχουν διάσπαρτα σε όλο το νησί, ενώ σε όλο το μήκος του νησιού οι ξερολιθιές, ακολουθούν τη μορφολογία του εδάφους χωρίζοντας σε οριζόντιες ζώνες (λουριά) την επιφάνεια του.

Οι παραδοσιακοί οικισμοί της Σίφνου χαρακτηρίζονται από μια πολυμορφία.

Για παράδειγμα η ρυμοτομία στο Κάστρο είναι τελείως διαφορετική από τις άλλες περιοχές, λόγω του αμυντικού της χαρακτήρα. Ο οικισμός του Κάστρου παρά τα χρόνια που έχουν περάσει διατηρεί ακόμα αναλλοίωτο το μεσαιωνικό χαρακτήρα του. Κύριο γνώρισμα του οικισμού είναι η στενότητα, η έλλειψη κοινόχρηστων χώρων, οι λίγες μικρές αυλές και οι στενοί δρόμοι με τις ελάχιστες άμορφες διαπλατύνσεις. Ο επισκέπτης μπαίνει και σήμερα στο Κάστρο από τις παλιές εισόδους - στοές, τις "λόζιες", οι οποίες άλλοτε ασφάλιζαν και προστάτευαν τον οικισμό σαν πολεμικοί πύργοι. Στην εσωτερική διαρρύθμιση του οικισμού υπάρχει αρκετά ελεύθερος σχεδιασμός και πολλοί δρόμοι περνούν πάνω από τα δώματα των κατοικιών. Η διάταξη των επιπέδων των δρόμων είναι τέτοια, ώστε πολλές φορές η δίοδος εξασφαλίζεται με μικρές γέφυρες.

Τα σπίτια του Κάστρου διακρίνονται σε δύο κατηγορίες, τα στενομέτωπα μονόσπιτα και τ’αρχοντόσπιτα. Τα στενομέτωπα μονόσπιτα κυρίως του εξωτερικού δακτυλίου, είναι κτισμένα κολλητά το ένα δίπλα στο άλλο και σχηματίζουν το εξωτερικό τμήμα του οικισμού. Τα στενά, πλακόστρωτα δρομάκια με τα χαμηλά πεζούλια, οι σκοτεινές στοές, τα παλιά σπίτια με τα ξύλινα μπαλκόνια, τα οικόσημα στις εισόδους, οι κίονες που χρησιμοποιήθηκαν μεταγενέστερα ως αρχιτεκτονικά μέλη, οι μαρμάρινες ρωμαϊκές λάρνακες που συναντά κανείς παντού διασκορπισμένες με τα ανάγλυφα κοσμήματα, οι πολεμίστρες και οι μικρές αυλές των σπιτιών συνθέτουν τη μοναδική εικόνα του Κάστρου!

Οι περισσότεροι παραδοσιακοί οικισμοί της Σίφνου με τα κατάλευκα κυβόσχημα οικήματα, τα πλακόστρωτα σοκάκια με τους ασβεστωμένους αρμούς, τις φιλόξενες αυλές με τα ασπρισμένα πεζούλια και τις σκόρπιες γραφικές εκκλησίες με τους λευκούς ή γαλάζιους τρούλους, είναι συγκεντρωμένοι στο κεντρικό τμήμα του νησιού με αποτέλεσμα να μην διαχωρίζονται τα όρια τους. Δίνουν έτσι την εντύπωση ενός συνεχόμενου οικισμού χωρίς αρχή και τέλος.

Η ύπαρξη ενός παραδοσιακού πεζόδρομου από τον Αρτεμώνα φτάνει έως την Καταβατή αφού περάσει από τους οικισμούς του Άνω Πεταλιού και της Απολλωνίας, ενώ σύνδεση με πλακόστρωτο μονοπατι υπάρχει και με τον Άι Λούκα, τα Εξάμπελα, το Κάτω Πετάλι και το Κάστρο. Η περιοχή του Αρτεμώνα φημίζεται εκτός των άλλων και για τα αρχοντικά της σπίτια.

Σε όλα τα παράλια έχουν αναπτυχθεί οικισμοί παράλληλα με τον αιγιαλό. Τα πρώτα κτίσματα, ήταν παλιά αγγειοπλαστεία με καμίνια, τα οποία χτίζονταν κοντά στην παραλία ώστε να έχουν άμεση πρόσβαση στα καΐκια που μετέφεραν τα Σιφνέικα πήλινα σε όλη την Ελλάδα. Ίχνη από τέτοια κτίσματα μπορεί να δει ο επισκέπτης της Σίφνου, στους παραθαλάσσιους οικισμούς, όπως στο Φάρο, στο Βαθύ, στις Καμάρες και στη Χερρόνησο. Κάποια από αυτά στις μέρες μας έχουν αλλάξει χρήση αλλά διατηρούν ακόμη την όψη τους, ενώ αρκετά από αυτά λειτουργούν έως σήμερα.

Οι θεμωνιές μαζί με τις περιστεριώνες που τα χρησιμοποιούσαν σαν αγροτικά σπίτια στις απομακρυσμένες από τους οικισμούς ιδιοκτησίες, είναι μονόχωρα κτίσματα με λίγους βοηθητικούς χώρους, όπως κελάρια για την αποθήκευση προϊόντων, πατητήρι, στάβλο, φούρνο και πολλές φορές αλώνι.